Vào cữ sau rằm tháng tám, trời đã bắt đầu có những cơn mưa giông, có khi mưa kéo dài tám chín buổi chiều liên tiếp.
Trong khi mẹ lo lắng nhìn đống lúa chất cao sắp ra mộng, thì lũ trẻ chúng tôi lại có niềm vui nho nhỏ là đặt chẹp bắt cá đồng.
Trong cơn mưa chiều như trút nước, tôi và mấy bạn cùng xóm gánh chẹp ra đồng, tranh nhau tìm ruộng, nơi hứa hẹn nhiều cá đặt. Có lẽ sau những ngày nắng bức mùa hè, đồng ruộng được xả khô nước để gặt, lũ cá chỉ còn quanh quẩn dưới mương bàu nên khi mưa xuống chúng cũng rộn rã đi đây đi đó và làm nhiệm vụ thiêng liêng duy trì nòi giống. Hễ nơi nào nghe tiếng nước chảy róc rách là ở đó có cá rô, diếc, lóc tìm đến để ngược dòng nước lên những thửa ruộng còn trơ gốc rạ sinh sản. Trời càng mưa to, lũ cá giang hồ càng mạnh, con nào con nấy mang một đầy bụng trứng. Thế là sau một hồi chu du ngược dòng nước, những con rô, con diếc, cá lóc… đã chui vào chẹp của chúng tôi.
Cá rô đồng.
Thường, buổi chiều đặt chẹp, buổi tối chúng tôi đi thăm. Ngày ấy, đồng ruộng chưa có phân hóa học, thuốc trừ sâu, trừ cỏ… nên vào mùa cá đồng đẻ, chẹp cái nào cũng nặng, những chú cá rô nhảy tưng tưng, con cá diếc nằm im ngơ ngơ mắt… Lạ là lũ cá hình như rong chơi cũng có đàn có lúc, có buổi tối thật nhiều cá nhưng buổi sáng thì không…
Những con cá rô đầu mùa tròn trịa, vẩy xanh bóng nhẫy, bụng trứng căng phồng đem nướng trên lò than hồng, mỡ chẩy xèo xèo. Nướng đến chín vàng, khi cá còn nóng đem bỏ liền vào tô nước mắm ớt tỏi đã chuẩn bị sẵn để cá còn nóng thấm nước mắm vừa ăn. Buổi chiều mưa giông lành lạnh, vừa đi làm đồng về, nồi cơm nóng bốc khói, đĩa cá rô đồng nướng dằm nước mắm thì không gì thú vị bằng.
Cá rô đồng nướng thêm đĩa rau khoai lang luộc là đủ cho một bữa ăn dân dã, ruộng đồng. Cả nhà quây quần, chọn những con cá diếc, cá lóc…nào còn sống nuôi chờ hôm sau, con nào nằm im đem làm ngay, cá lóc nướng sơ, tất cả kho cùng mắm chua, thêm mấy đọt măng quê lúc nào cũng có - một món ăn còn "thú" hơn cá món nướng.
Nhiều đêm mưa, ba tôi và bạn bè xách chẹp ra đi, chỉ không đầy mười lăm phút, đã xách về một bao ni lông đựng nước và vài chục con cá diếc nhỉnh hơn đầu ngón tay tươi rói. Rồi rau và gia vị được đổ ra. Cá diếc thả ra chậu, thay nước. Hai ba lần như vậy, cuối cùng, cá được bơi trong nước khoáng, nước máy. Gặp môi trường nước lạ, cá bơi loạn lên, bao nhiêu bùn rêu trong ruột cá nhả ra hết nên cá rất sạch. Các loại rau gia vị gồm lá chanh bánh tẻ, lá đinh lăng non, các loại rau quế, ngò, hành… rửa thật sạch. Nước mắm nhĩ pha chanh, ớt, gừng, tỏi giã nhỏ cho vào. Khi cá diếc nhả hết bùn đất, chúng lại được cho vào chậu nước dấm lần cuối trước khi thành gỏi.
Bánh tráng sống nhúng nước cuộn với rau gia vị, đặt con cá còn tươi nguyên vào giữa, cuộn chặt lại chấm mắm ăn. Cần nhớ là cá còn sống, còn quẫy cựa mới tốt. Cá chết ăn mất vị đắng của mật, mất giá trị ! Nhai miếng gỏi cá sống nhưng không hề thấy mùi tanh, chỉ thấy vị ngọt của cá, mùi thơm nồng của các loại gia vị, vừa cay xuýt xoa vừa nhân nhẩn đắng của mật cá tan ra. Rồi không ai bảo ai, ngửa cổ "chóc" một ly nhỏ rượu.
Giống cá đồng bây giờ đã hiếm. Thỉnh thoảng vẫn thấy vài con rô, diếc xưa nhưng giờ nuôi bằng thức ăn công nghiệp nên không ngon bằng! Tôi lên thành phố, nhớ biết mấy thủa quẩy chẹp đi thả cá đồng… |